Nedostatak zelenih površina je prepoznat kao jedan od glavnih problema u mnogim urbanim područjima velike gustine naseljenosti. Slobodnih površina u gradovima, a naročito onih u centralnim zonama, je sve manje a njihova ekonomska vrednost sve veća, pa se i one prvobitno namenjene zelenoj infrastrukturi izgube pod nekim novoizgrađenim objektom.
Ozelenjavanje omotača zgrade, odnosno upotreba zelenih vegetativnih krovova i zidova, je inovativna tehnologija u arhitekturi kojom se u velikoj meri nadomešćuju gubici u prirodnom okruženju usled izgradnje novih objekata. Kao koncept, ozelenjavanje objekta je prisutno u istoriji od egipatskih krovnih vrtova, do modernih krovnih pejzaža današnjice. Tehnologija izrade zelenih krovova, kao arhitektonskog rešenja, originalno datira još iz 1880. godine, kada je ovaj sistem počeo da se koristi u Nemačkoj. Danas je preko 15% ravnih krovova u Nemačkoj zeleno, a širom sveta promovišu se programi za ugradnju ovih sistema kroz inicijative na nivou država.
Kao posledicu donetog zakona o izgradnji u Švajcarskoj, u kome se navodi da svi novoprojektovani ravni krovovi, ali i sve adaptacije, moraju biti izvedeni kao zeleni krovovi, imamo pozitivan primer Bazela koji je vodeći grad u svetu sa kvadraturom zelenog krova po stanovniku, čak 5.71 m2.
Podaci su u Srbiji više nego alarmantni, zelene infrastrukture nedostaje u skoro svim većim gradovima i daleko je ispod evropskog minimuma. Nažalost Srbija kasni, kako sa praktičnom primenom ovog sistema, tako i sa istraživanjima u okviru ove oblasti.
Tipovi zelenog vegetativnog krova
Najčešće primenjivana konstrukcija zelenog krova se sastoji od betonske konstrukcije, sloja termoizolacije, drenažnog sloja, završnog sloja zemlje, odnosno medijuma za rast, i zasađenog zelenila. Možemo prepoznati dva osnovna tipa ekstenzivni i intenzivni zeleni krov.
Ekstenzivan tip zelenog krova pogodan je za krovove sa nagibom, i neprohodne ravne krovove. Tanak sloj medijuma za rast, i nisko rastinje čine da nema potrebe za intervencijama u konstrukciji, jer nije pogođena većim opterećenjima, što ih čini idealnim za adaptaciju postojećih ravnih krovova u zelene. Ovaj tip krova iziskuje minimalno održavanje za razliku od intenzivnog tipa zelenog krova, koji traži znatno više održavanja, postojanje sistema za navodnjavanje, proveru nosivosti konstrukcije, pa samim tim i veće početne investicije. Međutim, veći je izbor biljaka, intenzivni krov omogućava izvođenje parkovskog zelenila na višim spratovima, krovni vrt ili urbanu baštu, odnosno prostor za uživanje i relaksaciju.
Sve je više u praksi hibridnih varijanti zelenih krovova kao što su biosolarni krov (ekstenzivan krov kombinovan sa fotonaponskim panelima), biodiverzni krovovi (vegetativni krovovi dizajnirani da povećaju biodiverzitet lokalnog područja, nisu namenjeni korišćenju od strane čoveka i predstavljaju stanište velikog broja biljnih vrsta, insekata i ptica), plavo-zeleni krovovi (krovovi koji kombinuju tehnologiju zelenog i krova koji može upravlja vodom).
Zeleni krovovi pomažu smanjuju efekat urbanog ostrva toplote
Pored estetske vrednosti, zeleni krovovi pružaju funkcionalne prednosti koje rešavaju niz ekoloških, ekonomskih i društvenih pitanja koja proističu iz povećane urbanizacije. Brojne istraživačke studije ukazuju na benefite korišćenja zelenih krovova, od uticaja na regulaciju temperature preko menadžmenta i poboljšanja kvaliteta oticajnih voda do smanjenja nivoa buke, nivoa prašine i zagađenja vazduha.
Temperatura u gusto urbanizovanim oblastima može biti za 2-6°C viša nego u okolnim ruralnim oblastima. Negativni efekti ovog povećanja temperature u urbanim sredinama su višestruki: zdravstveni problemi, veća potrošnja energije zbog hlađenja, zagađenje vazduha i nestašica vode. Zeleni krovovi mogu da redukuju toplotu, minimizuju toplotnu upijajuću površinu, a samim tim utiču i na umanjenje efekata toplotnih ostrva. Pozitivno dejstvo proporcionalno je veličini površine koju biljke zauzimaju. Studija uticaja zelenog krova na toplotna ostrva u Torontu ukazuje na smanjenje temperaturnih maksimuma u toku dana od 0.4 do 0.8 °C i u toku noći od 1.1 do 2 °C. Na taj način čine da sparne letnje noći kada ugrejani asfalt i beton isijavaju toplotu postanu ipak malo prijatnije.
Zeleni krovovi su predloženi kao rešenje za uštedu energije u mnogim zemljama sa različitim klimatskim uslovima, ali njihov potencijal za hlađenje i grejanje snažno zavisi od klime, izbora biljaka i karakteristika zgrade.
Merenjima na teritoriji grada Niša se pokazalo da je tokom letnjih dana temperatura na površini klasičnog ravnog krova varirala od 35 do 60°C. Dok za isti period temperatura na površini zelenog krova nije prelazila 25°C. Ova značajna razlika se dalje odražava i na temperaturu vazduha u prostorijama ispod krova. Smanjenjem toplotnih dobitaka smanjujemo i potrebu za hlađenjem prostorije. U Atini kod starijih objekata bez adekvatne izolacije upotreba zelenog krova dovodi do značajnih ušteda u energiji, čak 44%.
Zeleni krovovi ublažavaju posledice ekstremnih padavina u gradovima
Zeleni krovovi pomažu i u rešavanju problema koji nastaju prilikom događaja sa ekstremnom količinom padavina kojih zbog klimatskih promena ima sve više. Oni su u stanju da upiju određenu količinu vode, kao i da odlože trenutak kada najveća količina vode dospeva do uličnog sistema kanalizacije. Time se sprečava plavljenje ulica i blokiranje saobraćaja, kako kolskog tako i pešačkog.
Redukcija oticajne vode tokom jakih pljuskova je jako značajna za zemlje poput Engleske, gde se na primeru Londona rade studije kako rasporediti zelene krovove po gradu i postići najbolji efekat. Zeleni krovovi regulišu najveću količinu vode u letnjem periodu, kada su biljke aktivne i kada toplo vreme pospešuje evaporaciju. Zeleni krovovi ne samo da zadržavaju vodu, već deluju i kao prirodni filteri za vodu koja se nađe na njima, oni redukuju zagađivače, koji se prenose lokalnim drenažnim sistemima i na kraju ulivaju u površinske vode.
Uticaj zelenog krova na redukciju polutanata u vazduhu
Vegetativni sloj zelenog krova utiče na aero zagađenje u najvećem procentu tako što uvlači u sebe gasovite polutante. Unutar biljke ovi gasovi u reakciji sa vodom formiraju kiseline i druga hemijska jedinjenja. Vegetativni sloj takođe zaustavlja i širenje čvrstih polutanata, odnosno PM čestica svojom kontaktnom površinom. PM10 nosi kancerogene čestice dovoljno male da prođu odbranu u plućnom tkivu i dospeju duboko u ljudska pluća. Deo ovih čestica može biti apsorbovan od strane biljke dok ostatak može biti jednostavno prilepljen za površinu biljke i time je sprečeno dalje širenje.
U izveštaju iz Los Anđelesa, procenjeno je da 2000 m2 zelenog krova može da ukloni do 4000 kg PM čestica, kao poređenje dato je da bi jedan kvadratni metar zelenog krova mogao anulirati godišnju emisiju PM čestica jednog automobila. Studija u Pekingu je pokazala da zeleni krovovi površine 1000 m2 mogu uhvatiti 160-220kg prašine godišnje, smanjujući koncentraciju prašine u atmosferi za oko 25%. Indirektni efekt na smanjivanje zagađenja postiže se uz pomoć vegetacije samim modifikovanjem mikro klime. Snižavanjem ambijentalne temperature upotrebom vegetacije usporavaju se fotohemijske reakcije i time smanjuje sekundarno zagađenje vazduha kao što je ozon.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Velike početne investicije i nedostatak institucionalne podrške razlog za manjak zelenih krovova u Srbiji
Sama estetska funkcija je sa arhitektonskog stanovišta dovoljan razlog za formiranje zelenog krova, jer kao efekat oplemenjivanja gradskog pejzaža umnogome utiče na poboljšanje kvaliteta života u urbanim uslovima. Međutim, može se videti da zeleni krovovi, predstavljaju efikasan način očuvanja okruženja, rešavajući pri tom niz ekoloških, ali i drugih značajnih problema kako na nivou objekta tako i na urbanom nivou. Korisnici objekta sa zelenim krovom imaju koristi od niže spoljne i unutrašnje temperature u letnjem periodu, boljeg protoka i čistijeg vazduha. To znači bolji termički komfor i uštedu u energiji.
Manje buke i prirodno okruženje imaju pozitivan efekat i na mentalno zdravlje. Zelene oaze u betonskom okruženju smiruju i smanjuju nivo stresa. Povećavanjem površine pod zelenim krovovima pozitivni efekti se mogu postići na nivou grada.
Vegetativni krovovi odgovaraju na probleme postojećeg zagađenja vazduha, umanjuju koncentraciju polutanata u vazduhu i sprečavaju širenje čestica omogućujući da nam gradovi bolje dišu. Bore se i protiv poplava u gradovima i protiv urbanih ostrva. Pa zašto ih onda u Srbiji ima samo u tragovima?
Razlog malog broja zelenih vegetativnih krovova kod nas su velike početne investicije, prvenstveno zbog uvoza materijala, kao i nedostatka relevantnih zakona i strategija. Benefiti su mnogo veći na nivou društva nego pojedinca, što nije primarno investitorima. Sve ovo ima za posledicu da zelene krovove u Srbiji i dalje viđamo mnogo više na idejnim projektima nego u izgradnji.
