Ekološka tematika je odavno izašla iz kabineta i uskih krugova u političku i javnu sferu. Razvijaju se novi tipovi socijalnog reagiranja u obliku ekoloških pokreta. Ekološka pitanja su postala socijalna, a priroda se sve više doživljava kao „socijalno konstituirana“. Čovjek je postao ovisnik o svom proizvodu, o oruđu i znanju kojim proizvodi druge proizvode. Tendencija povećanja čovjekovih sposobnosti u procesu rada (proizvodnji) dovela je u industrijskom društvu do oblikovanja složenih tehnoloških procesa proizvodnje i cjelokupnog mehanizma njihovog uzajamnog povezivanja. Stvoren je industrijski sistem.
Ali svaki razvoj ima i svoju cijenu. Da bi čovjek u svojoj životnoj sredini osigurao prvenstveno reprodukciju, a onda i produkciju – biološku, ekonomsku, tehničku, produkciju dobara i duhovnih potreba, mora stvarati izvjesni balans između upotrebe sredstava rada (tehničkog sistema) i prirode (ekosistema). Model koji nudi takvu neophodnu ravnotežu, odnosno balans jeste EKO opštine.
Eko opština kao način za podsticanje stanovništva da ne odlazi
„EKO opština“ je opština, koja se temelji na načelima održivog razvoja. Sama ideja se prvi put pojavila u Finskoj u ljeto 1980. godine, ali prva takva opština je nastala 1983. godine u Kraljevini Švedskoj, u malom seoskom mjestu pod imenom Övertorneå.
U vrijeme kada je EKO opština bila formirana, ova lokalna zajednica je imala velikih problema sa nezaposlenošću i masovnim preseljenjem lokalnog stanovništva u veće gradove. Koncept EKO opštine je bio način da se pokušaju riješiti ovi problemi. Svo lokalno stanovništvo je bilo pozvano da se uključi u javnu raspravu o trenutnoj situaciji i budućnosti ove male zajednice.
Koje su potrebe? Koje usluge bi trebale da se razvijaju? Ovo su bila su to samo neka od postavljenih pitanja. Odjednom su na površinu isplivali problemi loše održavanih puteva, javne rasvjete, problem sortiranja ekološki opasnog otpada i mnogi drugi. Čini se male stvari, ali one su bile vitalne za opstanak ljudi u ovoj lokalnoj zajednici.
Popisani su resursi sa kojima je ova zajednica raspolagala, počelo se sa sortiranjem i recikliranjem otpada. To je bio prvi seoski projekat u kojem su ljudi bili direktno involvirani. Sprovedena je kampanja čišćenja pod nazivom „Övertorneå clean“, sa oglasima i plakatima: „Održavajte Övertorneå čistom“, „Ovdje u opštini Övertorneå pomažu nam da budemo čisti – ne bacajmo smeće na zemlju ili u prirodu, jer brinemo jedni za druge!“ Pored podizanja ekološke svijesti lokalnog stanovništva, paralelno se radilo na razvoju mjesne ekonomije. Pokrenut je projekat uzgoja hrane koji je rezultirao sa nekoliko organskih farmi, a u njemu su učestvovali mještani svih starosnih grupa. Ideja je bila podići cijelu opštinu na ovaj način.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Kakvi su bili rezultati?
Kao rezultat sprovedenih mjera danas ovo malo seosko mjesto gotovo da nema nezaposlenih, odlazak stanovnika je zaustavljen, a sama ideja EKO opštine rezultirala je i osnivanjem 1995. godine „Udruženja švedskih EKO opština“ tj. SeKom (Sveriges Ekokommuner). U udruženju je danas približno osamdeset opština, i osnovni zadatak udruženja je implementiranje ovog modela po cijeloj državi.
Vremenom se model EKO opštine proširio po svijetu, pa danas ovakve načine organiziranja lokalne samouprave možemo naći u SAD, Kanadi, Japanu, Novom Zelandu, Ugandi, Estoniji, Argentini. Sekom je organizirao i prvu međunarodnu EKO-opštinsku konferenciju 27. i 29. maja 2008. u Helsingborgu (Švedska). Model je zasnovan tako da ga je moguće primjeniti na različite veličine opština i u različitim društvenim uređenjima.
Uključivanje učenika u rešavanje problema nedostatka energije
Ideje koje se danas sprovode u EKO opština, a koje imaju za rezultat zaštitu životne sredine su različite. U mjestu Soleleverna u nekim od lokalnih osnovnih škola sproveden je projekat koji je trebao da doprinese povećanju znanja učenika o problemu nedostatka energije i klimatskim promjenama sa posebnim fokusom na upotrebu solarne energije..
Učenici su posjetili i pojedina postrojenja koja su služila za proizvodnju električne energije dobijene iz sunčeve svjetlosti. Projekat je završen inovacijskim takmičenjem u kojem su učenici dobili zadatak da razviju izum koji bi uz pomoć solarnih ćelija proizvodio električnu energiju. Rezultat projekta je bio da se činjenično znanje učenika o energetici i klimi, posebno solarnoj energiji, povećalo sa 55% tačnih odgovora na 83%.
Stvaranje inovativnog održivog okruga
Dobar je i primjer okruga Myran, koji je sproveo projekat „urbane kultivacije“. Naime, opštinski odbor Enköpinga je 2016. godine raspisao najveći konkurs na svijetu za mlade arhitekte, a zadatak je bio kako postojećoj površini od 72 hektara promjeniti namjenu, i olakšati razvoj poslovnoj zajednici, postojećim i novim kompanijama.
Pobjednički prijedlog arhitekte Root Citya zasnovan je na konceptu koji ima za cilj stvaranje održivog okruga sa zelenim površinama, zelenim sobama i pametnim sistemima. Prijedlogom se skreće pažnja na veliki potencijal područja za aktivnosti na otvorenom i održiva putovanja sa naglaskom na pješački i biciklistički saobraćaj. Ostali elementi su razvoj komercijalnih zelenih sistema poput vertikalnog uzgoja hrane, mogućnosti za plastenike do 65.000 kvadratnih metara, što bi u teoriji 8.000 ljudi učinilo potpuno nezavisnim od ostatka svijeta čak šest mjeseci. Zajedno sa solarnim ćelijama i drugim pametnim rješenjima u korištenju energije, upravljanju oborinskim vodama i slično, rezultira stvaranjem klimatski neutralnog i efikasnog okruga koji će na najbolji mogući način odgovoriti na klimatske promjene.
Smanjivanje otpada u prodavnicama
Međutim, postoje primjeri u praksi EKO opština koji nam pokazuju da i vrlo jednostavna rješenja mogu imati velike pozitivne učinke na očuvanje životne sredine i smanjenje zagađenja. Takav primjer je EKO opština Hudiksvall koja je u saradnji sa lokalnim trgovačkim lancem Stora Coop prva u Švedskoj ponudila kupcima da voće kupuju u papirnoj kesi za smeće, odnosno kesi koja inače u domaćinstvu služi za bacanje otpada od hrane.
Voditeljica projekta Eva B. Nilsson kaže: „Ne može bolje! Kupci u prodavnicama kupuju voće u papirnim kesama za otpad od hrane, koje onda kod kuće dobijaju svoju pravu namjenu. Drugim riječina, ne proizvodi se ništa novo što bi proizvelo plastiku, koristite kesu koja već postoji i koja kod kuće ima svoj novi zadatak.“
Sa ovom idejom se otišlo i korak dalje, na taj način da se na blagajnama postave kutije u kojima je roba isporučena do supermarketa. Kupci mogu uzeti prilično velike kutije u koje bi stavljali namjernice koje su kupili. Na taj način ne mora se uzeti plastična kesa, a produžava se životni vijek kartonske kutije koja već postoji. „Vidjećemo kako će to funkcionirati u praksi“ kaže Eva.
Misli globalno deluj lokalno
EKO opština je primjer načina na koji može jedna lokalna zajednica doprinijeti očuvanju svoje životne sredine i afirmisati u punom kapacitetu izreku „misli globalno, djeluj lokalno“. Ono što treba našem društvu jeste prvenstveno podizanje ekološke svijesti o značaju prirode i očuvanja našeg neposrednog okruženja, a to se postiže kontiniranom edukacijom kroz čitavo školovanje, od osnovnog do visokog školstva, a nakon toga osmišljenim javnim kampanjama i konkretnim programima. EKO opštine upravo to pokazuju.
