Foto: Flickr / Daniel Enchev
Arktik zamišljamo kao ledeno prostranstvo, naseljeno polarnim medvedima, fokama i irvasima, sa dugim, surovim zimama.
Na obodima se nalaze glečeri i tundre (ravnice bez drveća na zaleđenom zemljištu koje se zove permafrost). A u centralnim delovima, oko Severnog pola – ogromne površine pod morskim ledom.
Međutim, ta mnogima poznata i upečatljiva slika mogla bi znatno da se promeni.
Kako se ističe u novoj studiji, u svetlu klimatskih promena, jednog budućeg avgustovskog ili septembarskog dana, u narednih desetak godina, Arktik bi mogao da se nađe u situaciji koja se nije desila proteklih 80 hiljada godina. Naime, ovaj prostor bi prvi put mogao da osvane „bez leda”.
Međutim, to baš i nije tako dramatično kao što zvuči na prvu loptu… U ovoj analizi, kritična tačka kada Arktik ostaje „bez leda” (ice free) dostiže se kada površina leda u okeanu opadne ispod jednog miliona kvadratnih kilometara. To je jedanaest puta veća teritorija u odnosu na površinu Srbije.
Iako možda ovo smanjenje ne odgovara onome što bismo mi kao laici smatrali Arktikom bez leda, ovo je uobičajena naučna granica i moramo uzeti u obzir da je u pitanju ogroman pad ledenih oblasti u odnosu na protekle decenije.
Godišnja smena između zamrzavanja i otapanja na Arktiku ustaljena hiljadama godina unazad: tokom zime morska voda se zamrzava, a leti se formiran led otapa. To znači da je u zimskim mesecima površina pod ledom veća nego u letnjim. Uobičajeno, najviše leda ima u martu, a najmanje tokom septembra.
Američka svemirska agencija (NASA) od 1979. prati stanje arktičkog leda pomoću satelita, a njihovi podaci pokazuju jasan trend smanjenja septembarskog minimuma morskog leda na Arktiku. Primera radi, pre četrdeset četiri godine, on je iznosio 7,54 miliona kvadrathih kilometara – dok je najmanja godišnja površina pod ledom na Arktiku, zabeležena u septembru prošle godine, iznosila „svega” 4,37 miliona kvadratnih kilometara.
Ali bez obzira na to što je 2023. bila najtoplija godina u istoriji merenja, ona nije bila najkobnija za antarktički led, već je to bila 2012. Tada je septembarski minimum morskog leda iznosi 3,39 miliona kvadratnih kilometara, što je preko dva puta manje u poređenju sa 1980.
Morski led nastaviće dramatično da se povlači. A američki naučnici ističu da bi prvi uslovi „bez leda” na Arktiku – tj. pojedinačno smanjenje morskog leda na ispod jedan milion kvadratnih kilometara – mogli da se dogode tokom septembra u ovoj ili narednoj deceniji.
Štaviše, ova pojava bi između 2030. i 2067. godine mogla da se učestali, a od količine oslobođenih gasova koji zagrevaju planetu zavisilo bi koliko dugo vremena godišnje bi Arktik bio „bez leda”.
Do kraja veka, u slučaju visokih štetnih emisija, postoji opasnost za kreiranje uslova koji bi smanjili led na Arktiku na ispod jednog miliona kvadratnih kilometara od maja do januara. Uz smanjene emisije, taj period bi se skratio za pet meseci i trajao bi od avgusta do oktobra.
U svim analiziranim scenarijima, gubitak morskog leda počinje na Evropskom Arktiku, zatim nastavlja ka Pacifičkom i završava u centralnim delovima.
„Bez obzira na nesigurnost predviđanja, tranzicija ka Arktiku ‘bez leda’ predstavlja zaokret režima od morskog leda koji se zadržava godinama ka sezonskom morskom ledu, odnosno od belog letnjeg Arktika ka plavom”, navodi se u studiji.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Ovakve promene odrazile bi se na tamošnji biodiverzitet, ali i na lokalnu (pa čak i globalnu) klimu.
„Nestanak leda iznad Arktičkog okeana dovodi do promena u atmosferskoj cirkulaciji i ima uticaj na vremenske prilike širom sveta”, istakla je u intervju za Klimu101 dr Ivana Cvijanović sa Instituta za globalno zdravlje koja se u svom istraživačkom radu na ovaj udaljen i specifičan prostor.
S tim na umu, ovo je još jedan pokazatelj zbog čega je važno ubrzano napuštanje fosilnih goriva koje je glavni faktor u porastu temperature.
