Bara Reva – važna, a nezaštićena prirodna oaza Beograda

FOTO: Bela Čaplja

Bara Reva je jedno od poslednjih prirodnih oaza Beograda na levoj obali Dunava, ostrvce raja u intezivno urbanizovanom Pančevačkom ritu, između ušća Save i ušća Tamiša.  

Ovo područje je zbog svojih prirodnih vrednosti zaštićeno kao deo Međunarodnog značajnog područja za ptice pod imenom „Ušće Save u Dunav” i pripada ekološki značajnom području Ekološke mreže Srbije.

Međutim, status zaštićenog područja, tj. predela izuzetnih odlika nosi Forland leve obale Dunava i Save koji se nalazi u neposrednoj blizini bare Reva, ali bara Reva nije njime obuhvaćena.

Budućnost ovog izuzetno osetljivog i značajnog urbanog ekosistema zavisi od formalne zaštite koja će sprečiti njegovu dalju degradaciju, ali i od upoznavanja Beograđana sa njegovom izuzetnom vrednošću.

I pored nedostatka adekvatne zaštite, bara Reva već decenijama odoleva pritiscima urbanizacije

Ceo Pančevački rit, pa i bara Reva, nastali su od starih tokova Dunava i Tamiša. 

Nekada nepregledno područje bara, trske i šaša postalo je ogromna stambena zona sa širenjem naselja bez ikakvog plana i reda. Već sa pojavom prvih naselja u Pančevačkom ritu bilo je jasno da je područje teško za život jer je vrlo plavno. 

Ipak, ljudi su rešili da prilagode prirodu svojim potrebama, napravili su ogroman nasip, iskopali kanale i postavili pumpe da isuše rit. 

Planovi za ovo područje još šezdesetih godina prošlog veka su bili izgradnja ogromnih magacina, lučkih postrojenja, dokova. Plan je bio da se ta visoko urbanizovana oblast nazove Dunavgrad. Pančevački rit, takozvani „treći Beograd”, danas naseljava više od 100 hiljada stanovnika, a zbog blizine centra Beograda postoji veliki pritisak daljeg pretvaranja u građevinsko zemljište. 

Bara Reva je područje koje još uvek odoleva ovim pritiscima, a naš zadatak je da se potrudimo da je sačuvamo po svaku cenu. 

Možda će se neko pitati i – zašto? Tu bi mogle da nastanu nove njive, nove fabrike, nešto što služi nama, ljudima. Ali tu se nalazi ključ edukacije, jer vlažna staništa kao što je bara Reva ne služe samo prirodi i njenoj zaštiti, već i nama, i to na unaikatne načine koje je nemoguće „zameniti”. 

Zamislite gradove manje sklone poplavama, gradove sa čistijim vazduhom, čistijom vodom: vlažna staništa imaju ključnu ulogu upravo u stvaranju ovakvih gradova. Drugim rečima, umesto da samo prilagođavamo prirodu našim potrebama, ključna promena je da i prilagodimo nas same potrebama prirode jer mi smo deo nje, i jedino tako možemo da ostvarimo dugoročne ciljeve i osiguramo sigurnu budućnost našim potomcima. 

Ovo područje nam već nudi čitav niz usluga: prečišćava vode Dunava, smanjuje rizik od poplava, „zarobljava” emisije CO2… 

Prilagođavanjem prirodi i njenim očuvanjem dobijamo od prirode zauzvrat ono što je potrebno nama ljudima, a to zovemo ekosistemske usluge. 

Ključne ekosistemske usluge bare Reve su apsorbcija viška vode tokom kišnih perioda smanjujući rizik od poplava, uklanjanje zagađivača iz vode, odnosno prečišćavanje vode, apsorbcija ugljen-dioksida i pomoć u regulisanju globalne klime… 

Pored toga, bara Reva je mesto za rekreaciju u prirodi usred milionskog Beograda, mesto za ekoturizam, naučna istraživanja i obrazovanje. Reva kao zelena oaza u urbanom okruženju punom betona i asfalta veoma je važna za snižavanje gradske temperature tokom sve vrelijih leta. 

A osnova ekosistemskih usluga, odnosno regulator svih ekosistemskih usluga i potka bez koje ekosistemi ne bi postojali je biodiverzitet. 

Bara Reva ne bi bila to što jeste da nema njenih stanovnika, divljih životinja i biljaka koji je čine izuzetno vrednom. Ali nisu samo ptice poput orla belorepana ono što čini ovo područje izuzetnim. 

U bari Revi mogu se naći brojne strogo zaštićene vrste životinja i biljaka koje ne mogu da prežive bez ovakvih staništa, poput vidre, barske kornjače, kreketuše, obične češnjarke, crvenotrbog mukača, podunavskog mrmoljka, patuljastog slepog mišića, belog lokvanja… 

Iako je na međunarodnom nivou ovo područje prepoznato kao važno zbog ptica, njegov značaj je daleko širi i neophodna je njegova zaštita na nacionalnom nivou. 

Ključno je zaštititi preostala vlažna staništa, u čemu pomažu i međunarodne organizacije i konvencije

Vlažna staništa su na globalnom nivou jedna od naugroženijih staništa, pri čemu je više od 50% ovih staništa nestalo od 1900. godine. 

Stoga je Srbija potpisnica međunarodne Ramsarske konvencije čiji je cilj očuvanje i održivo korišćenje vlažnih staništa ekosistema koji su od vitalnog značaja za biodiverzitet, regulaciju vodnog režima, kontrolu poplava i mnoge druge ekološke funkcije. 

Konvencija podstiče države članice da identifikuju i zaštite vlažna staništa, kao i da razvijaju strategije za održivo upravljanje ovim područjima. Formalna zaštita bare Reve je neophodna zbog izuzetnog biodiverziteta koji se „čuva” u visoko urbanizovanom okruženju, jer sam Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva kaže:

„Zaštita zaštićenih divljih vrsta sprovodi se ograničenjem korišćenja, zabranom uništavanja i preduzimanja drugih aktivnosti kojima se nanosi šteta vrstama i njihovim staništima, kao i preduzimanjem mera i aktivnosti na upravljanju populacijama, propisanih ovim pravilnikom i posebnim zakonom.” 

Očuvanje biodiverziteta bare Reve poistovećuje se sa očuvanjem svih ekosistemskih usluga koje bara Reva može da pruži Beograđanima.  

Neadekvatna edukacija u oblasti zaštite životne sredine je ono što je rak rana srpskog društva. Duboko neshvatanje da nismo izolovani od prirode već smo deo nje i da naše zdravlje, i duhovno i fizičko, zavisi od zdravlja prirode oko nas je ono što nas i dalje prati. 

Bara Reva treba da bude mesto gde učimo i družimo se, gde se rekreiramo i odmaramo od gradske vreve. Ne moramo da idemo daleko da bi našli prirodu, učili o prirodi, uživali u prirodi, samo treba da pređemo Pančevački most. 

Bara Reva iz pomoć aktivista, entuzijasta, urbanista i pre svega stručnjaka za zaštitu prirode treba da preraste u mesto po kome će Beograd biti poznat, ne samo u Srbiji nego i u Evropi. Razvoj Beograda ne treba da stane, ali mora da se promeni da bi ovaj grad opstao u eri klimatskih promena. A očuvanje bare Reve, kao i drugih vlažnih staništa Beograda je pravi put ka održivoj budućnosti.