FOTO: Lazarus Marson / Unsplash
Oko 70% kopnenih površina Zemlje je već izmenjeno ljudskim delovanjem: najveća je konverzija šumskih oblasti u poljoprivredne, zatim degradacija usled rudarenja i širenja gradova
Svake sekunde na planeti Zemlji, površina zdravog zemljišta veličine četiri fudbalska terena postaje degradirana
Suša je pojava koja pojačava degradaciju zemljišta, zbog čega je u okviru UN konvencije uključena kao neraskidivi deo problema dezertifikacije i degradacije zemljišta
Kada uslovi sa sušom postanu isuviše učestali za normalne uslove nekog podneblja, to znači da se menjaju opšte klimatske karakteristike stepena vlažnosti odnosno sušnosti nekog područja
Srbija u proseku ima humidnu (vlažnu) klimu, ali do sredine veka preći će u kategoriju tzv. suve sabhumidne
—
Svake godine, 17. juna, globalna naučna zajednica okupljena oko Konvencije Ujedinjenih nacija za borbu protiv dezertifikacije i degradacije zemljišta (UNCCD) ima priliku da se obrati ljudima širom sveta o problemima u vezi sa propadanjem i uništavanjem kopnenih površina planete.
Svaka zemlja koja je potpisnica ove konvencije, kao i Srbija od 2007. godine, je pozvana da organizuje ovakav događaj na svom domaćem terenu, čime se omogućava prostor za podizanje svesti i obrazovanja stanovnika o jednom od najvažnijih problema današnjice.
Dezertifikacija građanima Srbije možda nije blizak pojam, ali degradacija zemljišta svakako jeste. Pod njom se podrazumeva smanjenje šumskih površina i uopšte površina pod vegetacijom, smanjenje plodnosti zemljišta, zagađenje zemljišta, prekomerno korišćenje i zagađenje voda, kao i intenzivnu izgradnju.
Stanje prirodnih resursa, odnosno zemljišta, vode i vazduha, usko su povezani, zbog čega je problem degradacije veoma složen i reflektuje se na zdravlje i uslove života.
Potpomognute klimatskim promenama, suše menjaju čitavu geografiju naše planete
Suša je pojava koja pojačava degradaciju zemljišta, zbog čega je u okviru UN konvencije uključena kao neraskidivi deo problema dezertifikacije i degradacije zemljišta.
Kada su vremenski uslovi takvi da je duže vreme manje padavina i temperature više od uobičajenih, sve komponente zemlje su pod stresom, kao na primer vegetacioni pokrivač (prirodne ili poljoprivredne površine), zemljišni procesi, kao i raspoloživost površinskih i podzemnih voda.
Kada uslovi sa sušom postanu isuviše učestali za normalne uslove nekog podneblja, to znači da se menjaju opšte klimatske karakteristike stepena vlažnosti odnosno sušnosti nekog područja.
To se upravo dešava usled klimatskih promena, zbog promene raspodele padavina i velikog povećanja temperature. U uslovima prirodne varijabilnosti klimatskih uslova, ovakve opšte klimatske karakteristike se nikada ne menjaju, pa i prirodni pejzaži kao i vrste poljoprivredne proizvodnje ostaju isti.
dr Ana Vuković Vimić, Poljoprivredni fakultet u Beogradu
Međutim, usled ubrzanih klimatskih promena, koje se sada dešavaju, postaje vidljiva i promena tih veoma inertnih klimatskih karakteristika. To je signal da prirodna vegetacija, poljoprivredna proizvodnja i upravljanje zemljištem i vodama ne mogu ostati isti. Potrebno je preduzeti mere kako bi se sprečila degradacija zemlje (vegetacije, zemljišta, voda) usled dejstva brzih klimatskih promena.
Ako se uzmu u obzir postojeći faktori degradacije zemlje, uticaji klimatskih promena predstavljaju značajne amplifikatore postojećih problema. Najveća opasnost je u već ranjivim oblastima, odnosno tamo gde je zagađeno zemljište, gde je prekomerna eksploatacija prirodnih resursa i nemaran odnos prema prirodi.
Oko 70% kopnenih površina Zemlje je već izmenjeno ljudskim delovanjem. Najveća je konverzija šumskih oblasti u poljoprivredne, zatim degradacija usled rudarenja, širenja gradova…
Oko 40% kopnenih površina bez ledenog pokrivača se smatra da je u procesu degradacije. Konvencija UN upozorava da je tačka preokreta blizu i da Zemlja neće moći da pruži dovoljno resursa za proizvodnju hrane i dovoljno vode za piće za rastući broj stanovnika, ukoliko se ne preduzmu hitne akcije za održivo upravljanje ovim površinama.
To podrazumeva brigu o šumama, pašnjacima, obradivim površinama, optimizaciju potrošnje vode, regenerativnu poljoprivredu, kao i uvođenje zakonskih regulativa koji omogućavaju praćenje stanja životne sredine i degradacije i ograničavaju aktivnosti koje pospešuju degradaciju zemlje, uključujući i vodne resurse.
Stanje u Srbiji: Suše višestruko češće nego nekada, a u budućnosti će nam se promeniti klasifikacija klime
U Srbiji nije precizno poznato kakvo je stanje sa degradiranim površinama. Različita istraživanja ukazuju na drastično smanjenje sadržaja organske materije u zemljištu koja se koriste kao obradive površine, smanjenje kvaliteta voda, nova podzemnih voda, tendenciju povećanja površina degradiranih usled rudarenja kritičnih sirovina, smanjenja produktivnosti šuma, itd.
Učestalost godina sa sušom na teritoriji Srbije je porasla sa jedne godine po deceniji na pet godina po deceniji i to najviše zbog porasta temperatura. Trend povećanja učestalosti i intenziviranja suša se nastavlja u budućnosti.
Zbog toga, menjaju se i opšte karakteristike klimatskih uslova u Srbiji. Srbija u proseku ima humidnu (vlažnu) klimu, ali do sredine veka preći će u kategoriju suve sabhumidne, što ukazuje na porast rizika od degradacije zemlje.
Prostorno se razlikuju klimatske karakteristike koje će zavladati do sredine 21. veka. U južnim, jugoistočnim, istočnim i severoistočnim predelima Srbije će biti čak i polu-sušna klima sa velikim problemom stalnog nedostatka vlage i vode. U najvećem delu Srbije zavladaće suva sabhumidna klima, a u zapadnim delovima će se zadržati humidna klima.
Moramo razumeti da je zbog toga zapadna Srbija naše važno nasleđe za budućnost.
dr Ana Vuković Vimić, Poljoprivredni fakultet u Beogradu
U Srbiji, rizik od degradacije dodatno povećava zapravo udruženi efekat povećanja sušnosti klimatskih uslova i intenziviranja padavina.
Ovako drastične promene klime će sigurno dovesti do drastičnih posledica u slučaju da sada ne počnemo da implementiramo prakse održivog upravljanja zemljom, koje će učiniti naše površine otpornijim na nadolazeće klimatske promene. U okviru tih akcija važno je implementirati i koncept tzv. rešenja zasnovanih na prirodi, kao i uključiti građane u akcije sa za zaustavljanje i sprečavanje degradacije.
Velike akcije sakupljanja đubreta na teritoriji Srbiju su jedan od primera uključivanja građana u borbu protiv degradacije. Svakako najveća odgovornost je na Ministarstvu životne sredine koje treba da implementira održivo upravljanje zemljom u zakonodavstvo i strateško planiranje različitih sektora Srbije.
Na kraju, najveći efekat bi bio kroz angažovanje lokalnih samouprava ili drugih organizacija građana koji bi vodili računa o svom „dvorištu” i preneli odgovornost na mlađe generacije. Prvi korak koji bi pokrenuo građane bi mogao biti upravo obeležavanje ovog dana, 17.juna, kako u okviru naučnih institucija tako i u okviru lokalnih organizacija.
Ovogodišnji slogan: Obnovi zemlju. Otključaj mogućnosti.
Dan borbe protiv dezertifikacije i suše obeležava se već 30 godina i svake godine ima različitu temu.
Tokom prve decenije 21. veka teme su bile fokusirane na upoznavanje javnosti sa problemom degradacije zemlje i značaju upravljanja zemljištem i vodama.
Tokom druge decenije teme su bile fokusirane na povezivanje degradacije sa drugim globalnim problemima, kao što su klimatske promene, migracije, rodna ravnopravnost, ekonomske vrednosti.
A tokom ove, treće, decenije, teme su konstruisane kao slogani koji ukazuju na velike globalne kampanje vezane za konkretne ciljeve, kao što je otpornost na sušu, prava žena na zemlju, zemlja kao nasleđe za buduće generacije, održiva proizvodnja i potrošnja. Ove godine tema a ujedno i poruka koja se šalje globalnoj zajednici je „Restore the land. Unlock the opportunities.”, odnosno „Obnovi zemlju. Otključaj mogućnosti.“.
Ovom porukom se ukazuje na ekonomski povraćaj od ulaganja u obnavljanje zemlje. Procena je da na svaki uloženi dolar u obnovu zemlje povraćaj u opsegu od 7 do 30 dolara.
Koliko nam je hitno potrebna implementacija mera sprečavanja degradacije i obnavljanje zemlje, pokazuju zanimljive činjenice koje je pripremio UNCCD upravo povodom ovog dana.
Ako se sadašnji trend degradacije nastavi, kada na globalnom nivou, svake sekunde površina zdravog zemljišta jednaka površini četiri fudbalska terena postane degradirana (oko 100 miliona hektara godišnje), u 2030. godini na planeti će obnovu zahtevati oko 1,5 milijarde hektara.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Jedna od uspešnih inicijativa koja se bavi ovim problemom je G20 Global Land Restoration Initiative, gde bi mogla i Srbija da se uključi sa svojim aktivnostima u okviru konkretnih terenskih intervencija.
Možda neki pilot projekat ove inicijative čeka upravo Srbiju i to za površine koje su nastale rudarenjem i ostavljene kao velika otorena rana naseg prirodnog bogatstva.
