Šta su to „gradovi-sunđeri“ i kako nam mogu pomoći u borbi protiv klimatskih promena?

Fotografija: Wikimedia / Ɱ

Klimatske promene povećavaju učestalost događaja sa ekstremnom količinom padavina i to je trend koji je opažen širom sveta. Prethodnih godina smo i u Srbiji iskusili snažne pljuskove kada bi za svega nekoliko sati pala količina kiše koja je uporediva sa ukupnom količinom padavina tokom celog meseca.

Jedan od glavnih uzorka ove pojave je porast temperature, zato što je topliji vazduh u stanju da zadrži više vodene pare, tako da kada do padavina dođe one budu snažnijeg intenziteta. U Srbiji se ukupna količina padavina koja se izluči tokom godine nije mnogo promenila od sredine 20. veka, međutim promenio se njihov raspored. Odnosno sada beležimo da su padavine skoncentrisanije u manjim i intenzivnijim epizodama koje mogu da izazovu poplave, dok istovremeno imamo i duže sušne periode.

Urbana područja su posebno pogođena ovom pojavom s obzirom na to da sve veći broj stanovnika živi u gradovima (oko 55% svetske populacije, odnosno 4,2 milijarde stanovnika). Do 2045. godine, očekuje se da će se broj urbanog stanovništva povećati na preko 6 milijardi. Osim klimatskih promena, učestalost poplava u gradovima nastaje i usled rapidnog povećanja površina pod asfaltom i betonom na račun zelenih površina. 

Filtriranjem kroz biljke i zemljište, atmosferska voda tj. kišnica, sporije otiče i privremeno se zadržava, a tekući niz ulice, trotoare i krovove veoma se brzo sliva kroz šahtove u kanalizacioni sistem. Problem nastaje kad je količina vode koja se sliva u kanalizaciju veća od predviđene, odnosno kad količina atmosferske vode koja se u bujicama sliva ulicama prevazilazi kapacitete kanalizacione mreže. U tom slučaju dolazi do njenog izlivanja kroz šahtove i cevi i plavljenja ulica. 

Šta su gradovi-sunđeri?

Mera prilagođavanja na ekstremne obrasce padavina izazvane klimatskim promenama predstavlja uvođenje koncepta „gradova-sunđera”. Ovaj koncept predstavlja strategiju urbanog dizajna koje ima za cilj da omogući veću otpornost gradova na poplave uvođenjem poroznih materijala u izgradnji urbane infrastrukture (ulica, trotoara, ivičnjaka, staza, itd.) kao i povećanjem zelenih površina kao što su kišne bašte, zeleni krovovi, zidovi i sl. 

Na ovaj način gradovima je omogućeno da apsorbuju, filtriraju, skladište, odvode, čak i prečišćavaju atmosferske vode, odnosno da se, koliko je to moguće, u njima omogući prirodni hidrološki ciklus. 

Koji su elementi grada-sunđera?

Osnovu svih gradova-sunđera čine propustljivi (permeabilani) pločnici. Sastoje se od tri sloja: površinskog, koji je napravljen od propusnog materijala, srednjeg i koji se sastoji od šljunka i peska različite granulacije u kome se zadržava voda, i najnižeg sloja, koga čini podloga, odnosno zemljište koje se nalazi ispod pločnika. Ukoliko podloga ne može dovoljno efikasno da odvodi isfiltriranu vodu, u srednji sloj se može ugraditi perforirana drenažna cev. 

Ovakvim pločnicima se mogu popločavati ulice, trotoari, parkinzi i pešačke i biciklističke staze. Sa obe strane ulice u gradovima-sunđerima se mogu naći žlebovi, odnosno kanali u kojima se skuplja atmosferska voda. Pri padavinama većeg intenziteta ovim kanalima se višak vode sliva u bioretencione bazene, gde se skladišti, filtrira i prečišćava pa tek nakon toga ulazi u gradsku kanalizacionu mrežu kroz prelivni otvor.

Bioretenciozni bazeni su još jedna komponenta gradova-sunđera koja služi za usporavanje i zadržavanje vode. Sastoje se od zasada biljaka i specijalnih drenažnih sistema. Zasadi biljaka imaju ulogu u usporavanju vode i u skupljanju malih čestica sedimenta. Voda se dodatno usporava, zadržava i filtrira kroz sloj malča koji se nalazi dalje u bazenu i formira se jezero. Sloj malča učestvuje i u prečišćavanju vode s obzirom na to da malč predstavlja pogodnu sredinu za razvoj korisnih mikroorganizama. Ispod ovog sloja nalazi se drenažni sistem koji se uglavnom sastoji od sloja zemljišta, agregata, tkanine i drenažne cevi i kroz koji se voda dodatno filtrira. Na ovaj način dobija se voda očišćena od svih nečistoća koje potencijalno mogu ugroziti vodotokove. 

Još jedan tip postrojenja za bioretenciju su kišne bašte. One predstavljaju mnogo manje površine od bioretencionih bazena i ne sadrže specijalizovane sisteme za odvodnjavanje i dizajnirane su pre svega za prikupljanje kišnice sa krovova, prilaza i trotoara. 

U kišnim baštama se voda filtrira kroz pretežno zeljastu vegetaciju koju čine višegodišnje biljke kao što su ukrasne trave, višegodišnje cvetnice i žbunasta vegetacija koji utiču i na poboljšanje estetike grada.

Kako klimatski park u Kopenhagenu pomaže gradu da se izbori sa poplavama?

Koje su sve prednosti gradova-sunđera?

U gradovima-sunđerima se, osim usporavanja slivanja kišnice i sprečavanja nastanka bujčnih poplava, može vršiti i skladištenje i prečišćavanje vode što znači da se primenom ovog koncepta može povećati otpornost gradova i na periode intenzivnih suša. 

Povećanjem površina pod zelenim krovovima, baštama i parkovima, dolazi do povećane apsorpcije CO₂ što znači da gradovi-sunđeri, osim što predstavljaju meru prilagođavanja na klimatske promene (konkretno na poplave izazvane klimatskim promenama) imaju uticaj i na ublažavanje posledica klimatskih promena. 

U Kini koja je veoma pogođena ekstremnim poplavama i sušama, intenzivno se radi na uvođenju ovog koncepta u gradove. Plan je da se 20% ukupne gradske površine konvertuje u gradove-sunđere, da se skladištii i omogući ponovna upotreba i do 70% gradske kišnice, a emisija ugljenika smanjnji za 760.000 tona godišnje. 

Primenom koncepta grada-sunđera, smanjuje se efekat toplotnog ostrva koji je veoma izražen u gradovima, vrši se prečišćavanje vazduha i poboljšava se estetika grada.  Možemo reći da ovako dizajniran grad predstavlja mnogo prijatnije i zdravije mesto za život i rad ljudi.

Gradovi-sunđeri u Srbiji? 

S obzirom na to da, kao što smo videli, i Srbiju sve učestalije pogađaju suše i poplave, uvođenje koncepta grada-sunđera deluje kao optimalno rešenje. U prilog uvođenju ovog koncepta u buduće urbanističke planove  ide i usvajanje  „Zakona  o klimatskim promenama” koji je Republika Srbija usvojila prošle godine a kojim se uređuje sistem za ograničenje emisija gasova sa efektom staklene bašte ali i sistem za prilagođavanje na izmenjene klimatske uslove. U Nacrtu Prvog nacionalnog plana adaptacije na izmenjene klimatske uslove za Republiku Srbiju navodi se da  „proces izrade plana adaptacije treba da obezbedi procene ranjivosti i rizika u odnosu na buduću promenu klime i da, u odnosu na njih, definiše moguće opcije adaptacije, posebno mere koje se odnose na srednjoročne i dugoročne potrebe.”

Uvođenje koncepta grada-sunđera u postojeću urbanu infratrukturu može biti finansijski opterećujuće. Pretvaranje 1 kvadratnog kilometra urbane strukture u grad-sunđer košta između 21 i 26 miliona evra. Pa opet, trošak od nepreduzimanja blagovremenih i odgovarajućih mera može biti visok. Finansijski gubici usled štete izazvane poplavama 2014, koštali su Srbiju 1525 miliona evra. Kad uzmemo u obzir činjenicu da će se trend intenzivnih padavina i suša nastaviti i u našem regionu, možemo očekivati da će posledice štete biti samo još veće. 

Osnivanjem nacionalnih fondova za zaštitu od katastrofa mogla bi se obezbediti sredstva i za prevenciju šteta od poplava, a ne samo saniranje. Tako bi, za početak, najkritičnije ulice grada koje su podložne plavljenju mogle biti pretvorene u pojedinačne „ulice-sunđere“ sa kišnim baštama a pojedinačni, najugroženiji parkovi u retencione bazene.