Fotografija: Wikimedia / Nikhil More / Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International
Posle uragana Katrina 2005. godine, mnogo žitelja Nju Orleansa ostalo je bez krova nad glavom. U pomoć je pritekao i proslavljeni glumac Bred Pit, pokrenuvši inicijativu za izgradnju domova pogođenom stanovništvu. Ali ove kuće zadesile su ubrzo brojne nedaće – između ostalih i najezde termita.
No, iako su ovi insekti često predstavljeni kao štetočine koje grickaju drvene grede, podove i nameštaj, a nekada i ušteđevinu, manje od 4% vrsta termita globalno jedu domove i imovinu. Preostale vrste svoju hranu pronalaze u prirodi, pretežno u tropima, a glavni delikates na njihovom jelovniku jeste – trulo drvo.
Hraneći se truleži, termiti je zapravo recikliraju: u suprotnom bi naša planeta bila zatrpana hrpama odumrle vegetacije. Istovremeno pridonose oslobađanju ugljenika koji su stabla i biljke uskladištili za života.
Trulo drvo oslobodi 10,9 gigatona ugljenika u toku godine
Prethodna studija međunarodnog naučnog tima iz 2021. otkrila je da godišnje emisije ugljenika, nastale raspadanjem trulog drveta, iznose 10,9 gigatona i osvetlila koliko se ogromna količina ugljenika nalazi u stablima koja beživotno leže u šumama. Dok istraživanje, nedavno objavljeno u prestižnom časopisu Science, upućuje na eventualno brže i obimnije ispuštanje ugljenika iz „mrtvog” drveća – i to zbog termita.
Insektima se pripisuje 29% emisija ugljenika iz trulog drveta, a u tome učestvuju i sami termiti. Međutim – situacija bi u svetlu klimatskih promena mogla da se pogorša.
Naime, termiti su u toplijim uslovima, uslovno rečeno, halapljiviji. Beli mravi, kako ih (pogrešno) nazivaju, koji žive u regionu sa temperaturom od 30 °C ješće trulež sedam puta brže od termita iz područja sa temperaturom od 20 °C. To je znatno više u odnosu na mikrobe (gljive i bakterije), koji se takođe hrane trulim drvećem – temperatura veća za 10 °C povećava aktivnost sitnih organizama za dva puta. Ovim podatkom istraživači su pokušali da dočaraju osetljivost ovih insekata na temperaturu koja je zbog sagorevanja fosilnih goriva prosečno porasla za 1,2 °C u odnosu na predindustrijsko razdoblje.
Povrh toga, autori konstatuju da je zbog globalnog zagrevanja moguće i proširenje staništa insekata drvomoraca u narednim decenijama – severno i južno od ekvatora. Kako budu osvajali sve veću površinu Zemlje, mogla bi da se poveća njihova uloga u emisijama ugljenika iz truleži, pa samim tim i u porastu temperature.
Odavno je poznato koliko su stabla važna u rešavanju klimatske krize. Kroz fotosintezu u sebi pohranjuju ugljen-dioksid, najpoznatiji gas sa efektom staklene bašte.
Uprkos tome što većina drveća vremenom raste, određeni broj truli i odumire. Srušena debla i dalje u sebi zadržavaju ugljenik – te 8% njegovog sadržaja u šumama zarobljavaju upravo „mrtva” stabla. Ugljenik se akumulira sve dok trulo drveće ne zahvati vatra ili se ne nađe na meniju insekata ili mikroba – kao nusprodukti sagorevanja ili varenja drvne mase nastaju ugljen-dioksid i metan.
Što je tempo nestanka truleži brži, uskladišteni ugljenik brže završava u atmosferi i komplikuje problem klimatskih promena. Ako se, sa druge strane, propadanje odvija sporije, zapremina karbonskih magacina raste što rezultuje sporijom akumulacijom štetnih gasova u atmosferi.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Termitima pogoduje toplo i ne previše vlažno vreme
Kako bi došli do svojih saznanja, istraživači su najpre razvili protokol za merenje brzine kojom termiti jedu trulo drvo, a testiranje su vršili u savanskim i prašumskim ekosistemima Kvinslenda, na severoistoku Australije.
Na nekoliko različitih mesta postavili su na tlo drvene blokove prekrivene mrežom. Polovina drvenih blokova imala je male rupe u mreži kroz koje su mogli da prođu termiti, dok ostatak nije posedovao nikakve otvore što znači da su pristup mogli da imaju samo mikroorganizmi.
Na svakih šest meseci naučnici bi prikupili drvene blokove primetivši rapidno truljenje onih na kojima je mreža imala male rupe za termite. To znači da je doprinos insekata propadanju bio veliki.
Takvo je makar stanje bilo u Kvinslendu.
Uvid u ponašanje termita iz drugih delova naše planete autori su dobili zahvaljujući svojim kolegama koji su postavili drvene blokove na više od 130 lokacija širom šest kontinenata. Saradnja im je i omogućila da dođu do zaključka da nezasitost insekata drvomoraca zavisi od klimatskih faktora kao što su temperatura i količina padavina: trulo drvo je nestajalo sedam puta brže pri porastu temperature od deset Celzijusovih stepeni.
Termiti su najviše odumrle vegetacije konzumirali u toplim podnebljima sa niskom ili normalnom srednjom godišnjom količinom padavina kao što su npr. tropske šume i suptropske pustinje. Pojava se objašnjava time da ove bubice mogu da dođu do vode duboko u zemljištu tokom sušnih vremena, dok plavljenje koči njihovu potragu za hranom.
Na listi gubitnika na frontu sa globalnim zagrevanjem nalazi se mnogo vrsta, između ostalog i naša. Termiti su među retkima koji neće izvući deblji kraj – čekaju ih, između ostalog, veće teritorije za naseljavanje. Ali njihovo širenje, kao i ubrzani metabolizam pri rastućim temperaturama, postaće dodatni izazov za klimatsku akciju.
