Kako bismo dobro razumeli poreklo i razvoj klimatskih promena, izazvanih ljudskim aktivnostima, trebalo bi da se najpre osvrnemo na prošlost. Od početka industrijske revolucije čovečanstvo je u atmosferu ispustilo oko 2.500 milijarde tona ugljen-dioksida (GtCO2).
Porast koncentracije ugljen-dioksida u atmosferi, kao rezultat višedecenijske emisije i akumulacije ovog gasa od druge polovine 19. veka do danas, izazvao je sadašnji porast srednje globalne temperature od 1,2 °C u odnosu na predindustrijsko razdoblje.
Carbon Brief, priznati engleski sajt specijalizovan u oblasti nauke o klimatskim promenama, objavio je nedavno analizu s fokusom na to koje zemlje su najviše doprinele ukupnim emisijama ugljen-dioksida od 1850. do 2021. godine. Pored emisija iz industrije fosilnih goriva, analitičari su uračunali i emisije nastale na polju upotrebe zemljišta i šumarstva.
10 najvećih emitera ugljen-dioksida u istoriji
Istorijska odgovornost za klimatske promene nalazi se u žarištu rasprave o klimatskoj pravdi, pre svega kako bi se utvrdilo koje zemlje bi trebalo prve da reaguju i najbrže smanje emisije ugljen-dioksida u bliskoj budućnosti.
Prema naučnim tvrdnjama, u cilju zadržanja porasta srednje globalne temperature ispod poželjnih 1,5 °C, u atmosferu ne bi trebalo da ispustimo veće količine ugljen-dioksida od onih koje nam dozvoljava tzv. budžet ugljenika. On sada iznosi manje od 500 milijardi tona ugljen-dioksida, a koje zemlje su ga najviše okrnjile u prošlosti saznajte u nastavku.
Prvo mesto na listi 10 najvećih emitera ugljen-dioksida u istoriji ubedljivo odnose Sjedinjene Američke Države (SAD) sa kumulativnim emisijama od 509 milijardi tona ugljen-dioksida, što odgovara 20% ukupnih svetskih kumulativnih emisija.
Drugopozicionirana Kina imala je značajno manji doprinos problemu globalnog zagrevanja od SAD, emitujući oko 284 milijardi tona ugljen-dioksida od 1850. godine (udeo od oko 11% u ukupnim svetskim kumulativnim emisijama).
Na trećem mestu ove liste nalazi se Rusija sa kumulativnim emisijama od oko 172 milijarde tona ugljen-dioksida (oko 7%). Zanimljivo je da su kineske i ruske zbirne kumulativne emisije ugljen-dioksida niže u odnosu na američke samostalne.
Za njima slede Brazil sa oko 112 milijardi tona ugljen-dioksida (oko 5%) i Indonezija sa oko 102 milijarde tona ugljen-dioksida (oko 4%). Ove dve zemlje našle su se među najvećim istorijskim emiterima, pre svega, zbog ugljen-dioksida ispuštenog u sektoru upotrebe zemljišta i šumarstva, odnosno velikog krčenja šuma.
Kada je reč o velikim istorijskim silama, Nemačkoj i Ujedinjenom Kraljevstvu, one su odgovorne za kumulativne emisije u vrednosti od 88 milijardi tona ugljen dioksida (oko 4%), odnosno 74 milijardi tona ugljen-dioksida (oko 3%).
Nemačka i Ujedinjeno Kraljevstvo pozicionirani su na šestom i osmom mestu, dok je između njih, na sedmom, Indija sa kumulativnim emisijama od 85 milijardi tona ugljen-dioksida (oko 3%).
Poslednja dva mesta na listi 10 najvećih emitera ugljen-dioksida u istoriji zauzimaju Japan i Kanada sa kumulativnim emisijama od oko 68 milijardi tona (oko 3%), odnosno oko 65 milijardi tona ugljen-dioksida (oko 3%).
Najveći udeo u ukupnim kumulativnim emisijama ugljen-dioksida na svetu do sada su imala fosilna goriva, ali nije zanemarljiva ni uloga drugih ljudskih aktivnosti kao što je deforestacija.
Za dve trećine ukupnih kumulativnih emisija ugljen-dioksida na svetu odgovorna su fosilna goriva i cement, dok se jedna trećina od oko 768 milijardi tona ugljen-dioksida pripisuje upotrebi zemljišta i šumarstvu.
Zbog čega su bitne kumulativne emisije ugljen-dioksida?
Zemlje-potpisnice Pariskog sporazuma dogovorile su se da će zadržati porast srednje globalne temperature znatno ispod 2 °C u odnosu na predindustrijsko razdoblje. S obzirom na to da su naučnici prepoznali direktnu, linearnu vezu između ukupne količine ugljen-dioksida, oslobođene usled ljudskih aktivnosti, i stepena zagrevanja Zemljine površine, jasno je da bi do sredine veka trebalo drastično da smanjimo emitovanje ugljen-dioksida u atmosferu i dostignemo neto-nulte emisije (net zero) zarad sprovođenja ciljeva sporazuma u delo.
Povrh toga, utvrđeno je i da se doprinos emisija ugljen-dioksida porastu temperature može osetiti decenijama, pa čak i vekovima, kasnije od trenutka njihovog emitovanja upravo zbog konstantne akumulacije ovog gasa u atmosferi. To dalje znači da je trenutno zagrevanje zapravo ishod kumulativnih emisija ugljen-dioksida od početka industrijske revolucije do danas.
KLIMA101 NEDELJNI NEWSLETTER
Povezanost kumulativnih emisija i zagrevanja utvrđuje se kroz tzv. prelazni odziv klimatskog sistema u odnosu na kumulativne emisije (transient climate response to cumulative emissions, TCRE), koji služi za predviđanje toga koliko će srednja globalna temperatura da poraste u odnosu na emitovane količine ugljen-dioksida u zacrtanom roku npr. do 2100. godine. Autori poslednjeg izveštaja IPCC-a procenili su da se na svakih 1.000 milijardi tona ispuštenog ugljen-dioksida temperatura poveća za 0,45°C.
S tim se slažu i nalazi sajta Carbon Brief da je od početka industrijske revolucije oslobođeno 2.500 milijardi tona ugljen-dioksida što je rezultovalo porastom srednje globalne temperatura za 1,2°C.
Moramo biti štedljivi u trošenju budžeta ugljenika
Odgovor na pitanje Koliko još ugljen dioksida smemo da ispustimo kako bismo porast srednje srednje globalne temperature održali na oko 1,5 °C? otkriva nam pojam budžeta ugljenika.
Budžet ugljenika predstavlja pojednostavljeni način merenja emisija ugljen-dioksida koje su direktan i indirektan produkt ljudskih aktivnosti. On podrazumeva ukupnu, odnosnu kumulativnu, količinu ugljen-dioksida čije je oslobađanje dozvoljeno u određenom vremenskom intervalu kako bi se porast temperature zadržao na željenoj vrednosti.
Da bismo ispoštovali Pariski sporazum i održali temperaturno povećanje na oko 1,5 °C do kraja veka, na raspolaganju imamo budžet ugljenika od oko 500 milijardi tona ugljen-dioksida.
Poslednjih decenija budžet ugljenika se troši ubrzano, te je tako čak polovina kumulativnih emisija ugljen-dioksida od 1850. godine bila oslobođena u poslednjih 40 godina.
Ako trenutne politike ostanu na snazi, preostali budžet ugljenika mogli bismo da potrošimo za između 7 do 10 godina počevši od 2022. godine. Prekoračenje budžeta ugljenika, a samim tim i dogovorenog temperaturnog povećanja, moglo bi imati katastrofalne implikacije za našu planetu.
